KUMULLAR VE ÖNEMLİ BİTKİ ALANLARI KİTABI

Prof. Dr. Turhan USLU
turhanuslu@turhanuslu.net

Türkiye’de doğa koruma çalışmalarında önemli bir kaynak olarak gösterilen ve WWF Türkiye tarafından 2003 yılında yayınlanan “Türkiye’nin önemli bitki alanları” kitabından bahsetmek istiyorum. Kitabın yazarları Neriman ÖZHATAY, Andrew BYFIELD ve Sema ATAY.
Kitapta 122 önemli bitki alanı verilmekte ve bunlardan bazıları da kıyı kumulları. Kitabın kıyı kumullarını da önemli bitki alanları içine alması çok önemli. Kitap hakkında şunu söyleyebiliriz ki Türkiye’de kıyı kumullarının flora (bitki türleri) ve vejetasyonu (bitki toplulukları) konusunda ilk araştırmaları başlatan biziz ve kıyı kumulları konusunda yaptığımız 64 yayından sadece bir tanesine kitapta yer verilmekte. Böylece bu önemli kıyı kumul alanları kendileri tarafından keşfedilmiş gibi kitap tertip edilmiş. 1989 yayınımızda K.B. Anadolu için 9 ve 1992 yayınımızda 7 alanın Akdeniz’in en önemli alanları olduğu ilk kez tarafımızdan verilmiştir. Diğer yayınlarımızda araştırılan diğer kumullardan bölge ve Türkiye açısından önemli olanlar da ilk kez olarak önemi vurgulanmıştır . Buna rağmen kitabı ve bölümleri yazanlardan biri hariç bu gerçekleri görmezlikten gelerek kumulları yazabilmişlerdir.

Bu kitapta verilen kıyı kumullarını şimdi Doğu Akdeniz kıyılarımızdan başlayarak tek tek inceleyelim.

Ceyhan deltası : Kitapta bu bölümü yazan Halil ÇAKAN ve Andrew BYFIELD. Kitapta kaynak olarak verilen eserler Erdem 1995 ile Yarar ve Magnin 1997.

Halbuki Hollanda Hükümeti projesi ile bu kumulda yaptığımız araştırmayı 1993 yılında yayınladık. TÜBİTAK’tan aldığımız projenin gelişme raporunu 1994 yılında ve esas raporunu 1995 yılında Dr. Yılmaz BAL ile yayınladık. Bu araştırmayı 1996 yılında 3. Coğrafya Sempozyumuna sunduk.Bu yayınlarımız kitap ve bölüm yazarları ve WWF Türkiye tarafından görmezlikten  gelinmekte.

Seyhan deltası : Kitapta bu bölümü yazan kişiler Halil ÇAKAN ve Andrew BYFIELD. Kitapta kaynak olarak verilen eserler Uzun ve ark. 1995 ile Yarar ve Magnin 1997.

1988 yılında bu kumulda yabancı bilim adamları ile yaptığımız araştırmayı 1989 yılında İtalya’da bir kongreye sunmuş ve 1992 yılında yayınladık. Bu kumulu Akdeniz’deki önemli 7 alandan biri olarak gösterdik. Hollanda Hükümetinin projesi ile bu alanı tekrar araştırdık ve 1993 yılında yayınladık. 1993 yılında biyolojik zenginlikleri ile birlikte hava fotoğrafları ile Seyhan deltası kumullarının eski ve yeni durumundan da bahsederek bir yayın yaptık. 1995 yılında buradaki kumulda bitki toplulukları ile toprak ilişkisi konusunda yine ayrı bir yayın yaptık.

Göksu deltası : Kitapta bu bölümü yazan kişiler Andrew BYFIELD ve Halil ÇAKAN. Kitapta kaynak olarak verilen eser Yarar ve Magnin 1997.

Bu alanı biz doktora tezi olarak 1970-1974 yılları arasında araştırdık ve 1974 yılında tezimiz kabul edildi. 1977 yılında bu araştırmamızı İngilizce olarak yayınladık. 1988 yılında Avrupa Konseyinin projesi ile Prof. Géhu ve Prof. Costa ile bu kumulu araştırıp 1989 yılında İtalya’da bir kongrede bilimsel sunumunu yaptık ve 1992 yılında da Fransızca olarak yayınladık. Bu yayında, Akdeniz kıyılarında 7 kıyı kumulunun çok önemli olduğu ve korunması gerektiği ve bunlardan birinin de Göksu deltası olduğunu belirttik. 1993 yılında biyolojik zenginlikleri ile birlikte hava fotoğrafları ile Göksu deltası kumullarının eski ve yeni durumundan da bahsederek ayrı bir yayın yaptık. 1993 yılında Hollandalı Dr. Salman ve İngiliz Dr. Doody ile Hollanda Hükümetinin Türkiye’nin Akdeniz kıyılarında korunması gereken alanlar kapsamındaki proje için ayrı bir yayın yaptık.

Lara-Perakende kumulları : Kitapta bu bölümü yazan kişiler Hüseyin SÜMBÜL, Süleyman GÖKTÜRK ve Andrew BYFIELD. Kitapta kaynak olarak verilen eserler sırasıyla Güner ve Duman 1994; Sarı ve ark. 1995; Sümbül ve Göktürk 1997; Sümbül, Göktürk ve Işık 1998 ile Sümbül, Göktürk, Işık ve Şağban 1998.

Bu alanı Avrupa Konseyi projesi ile 1988 yılında araştırdık, 1989 yılında İtalya’daki bir kongreye sunduk ve 1992 yılında Fransızca yayınımızı yaptık. 1993 yılında da Hollanda Hükümeti projesi ile yaptığımız projeyi yayınladık.

Dalyan kumulu : Kitapta bu bölümü yazan kişiler Adil GÜNER, Mecit VURAL ve Hayri DUMAN. Kitapta kaynak olarak verilen eserler sırasıyla Akman 1981; Duman, Güner ve Şağban 1999; Güner 1995; Güner, Vural, Duman, Dönmez ve Şağban 1993, 1994, 1996; Vural, Duman, Güner, Dönmez ve Şağban 1995 ile Yarar ve Magnin 1997.

Burada bizim araştırmamızdan önce gözüken Akman 1981 şeklinde verilen yayın “Climats et bioclimats méditerranéens” olup bu kumul ile ilgili olmayan bir yayın. Biz bu alanı 1988 yılında araştırdık, 1989 yılında İtalya’da bir Kongreye sunduk ve 1992 yılında bu alanı da içine alan Fransızca yayınımızı yaptık. 1993 yılında da Hollanda Hükümeti projesi ile yaptığımız projeyi yayınladık.

Patara kumulu : Kitapta bu bölümü yazan kişi veya kişiler belirtilmemiş. Kitapta kaynak olarak verilen eser ise Hayri Duman ve Adil Güner.

Biz bu alanı bu yayından önce 1988 yılında araştırdık, 1989 yılında İtalya’da bir kongreye sunduk ve 1992 yılında bu alanı da içine alan Fransızca yayınımızı yaptık.

Dilek yarımadası ve Büyük Menderes deltası : Kitapta bu bölümü yazan kişi Yusuf GEMİCİ. Kitapta kaynak olarak verilen eserler sırasıyla Akbaş, Öztürk, Güvensen ve Gündüz 1999 ; Özel 1996 ; Öztürk, Güvensen, Akbaş ve Fırattekin 2000 ; Yarar ve Magnin 1997 ile Uslu 1981.

Bu bölümde özellikle önemli olan Güzelçamlı kumulu ve verilen 5 kaynaktan hangisinin bu kumul ile ilgili bilgi verdiği belirtilmiyor. Güzelçamlı kumulu ile ilgili ilk ve tek araştırma bize ait. Yarımadanın tümünü ve bu arada Güzelçamlı kumulunu TÜBİTAK projesi ile 1975-1977 yılları arasında araştırdık ve 1978 yılında son raporunu verdik. 1981 yılında doçentlik tezi olarak sunduk. 1985 yılında araştırmamız Gazi Üniversitesinde kitap olarak yayınlandı. 1995 yılında yeni eklemeler ile TÜSTAŞ’a rapor olarak sunduk. 1997 yılında TÜSTAŞ bunu geniş bir rapor olarak Milli Parklar Gn. Md. sundu. 1998 yılında çalışmanın farklı bölümlerini farklı 2 kongreye sunduk 2000 yılında kongrelerden biri bu çalışmanın bir bölümünü bastı. Her şeye rağmen yayınlarımızdan bir tanesinin burada verilmesi bilimsel etik açısından çok olumlu.

Kuzey Saros kıyıları : Kitapta bu bölümü yazan kişiler Neriman ÖZHATAY, Güler DALGIÇ ve Andrew BYFIELD. Kitapta kaynak olarak verilen eserler sırasıyla Baytop, A. ve Byfield 1997 ; Byfield ve Özhatay, N. 1995 ; Dalgıç ve Dane 1993 ; Dane ve Özhatay, N. 2001 ; Özhatay, N. 1975 ; Özhatay, N. Başak, Dalgıç ve Dane 1996 ; Özhatay, N., Dane ve Dalgıç 1993 ; Özhatay, N. ve Özhatay, E. 1988 ; Yaltırık ve Eliçin 1982.

Burada bizden önce yapılmış gözüken araştırmalara bakacak olursak Özhatay, N. 1975 görürüz. Bu yayın “Trakya florasına katkılar” başlıklı yayın olup buradaki kumullar ile doğrudan ilgili değildir. Yaltırık ve Eliçin 1982 yayınının adı “Trakya’nın ağaçları ve çalıları” olup yine buradaki kumullar ile doğrudan ilgili olmayan bir yayındır. Özhatay, N. ve Özhatay, E. 1988 adlı yayınının adı “Trakya florası üzerinde floristik gözlemler” olup yine buradaki kumullar ile doğrudan ilgili bir yayın değildir. Avrupa Konseyi projesi ile bu kıyıları da 1987 yılında araştırıp 1989 yılında Fransızca olarak yayınımızı yaptık. Bu yayında K.B. Anadolu için 9 alanın çok önemli olduğunu ilk kez açıkladık. 1990 yılında bu önemli alanların listesini Türkçe yayınladık. 1994 ve 1996 yıllarında Kavak kumulu ile 2003 ve 2006 yıllarında Mecidiye kumulu ile ilgili yayınlarımızı yaptık.

Ağaçlı kumulları : Kitapta bu bölümü yazan kişiler Andrew BYFIELD ve Neriman ÖZHATAY. Kitapta kaynak olarak verilen eser Byfield ve Özhatay, N. 1995.

Bu kumulu da Avrupa Konseyi projesi ile 1987 yılında araştırdık ve bunu 1989 yılında Fransızca olarak yayınladık.

Kilyos kumulları : Kitapta bu bölümü yazan kişiler Andrew BYFIELD ve Neriman ÖZHATAY. Kitapta kaynak olarak verilen eser Byfield ve Özhatay, N. 1995.

Bu kumulu da Avrupa Konseyi projesi ile 1987 yılında araştırdık ve bunu 1989 yılında Fransızca olarak yayınladık ve bu yayında bu kumulu K.B. Anadolu’nun en önemli 9 alanından biri olarak verdik. 1990 yılında da bu 9 alan hakkında Türkçe yayın yaptık. TRT ile bu alan için belgesel bir film çektik.

Terkos-Kasatura kıyıları : Kitapta bu bölümü yazan kişiler Engin ÖZHATAY, Ali ÇIRPICI ve Andrew BYFIELD. Kitapta kaynak olarak verilen eserler Atay 1965 ; Baytop 1949 ; Byfield ve Özhatay, N. 1995 ; Davis, A., Byfield, Özhatay, N. Taylor, K 2001 ; Grimmett ve Jones 1989 ; Seçmen ve Leblebici 1991 ; Webb 1966.

Burada bizden önce yapılmış gözüken araştırmalara bakacak olursak Atay 1965 “Türkiye’de sahil kumullarının tespiti ve ağaçlandırılması üzerine araştırmalar”, Baytop 1949 “Terkos gölü civarında toplanan tıbbi bitkilerin listesi”, Grimmett ve Jones 1989 “Important bird areas of Europe” ile Webb 1966 “The flora of European Turkey” olup yine bu kumulların bitki topluluklarından bahseden yayınlar değildir. Bu kumulları biz 1987 yılında Avrupa Konseyi projesi ile araştırdık ve 1989 yılında Fransızca olarak yayınımızı yaptık. Bu kumullardan Terkos ağaçlandırıldığı için doğal bitki topluluklarını büyük oranda kaybetmiştir. Kasatura kumulunu biz K.B. Anadolu’daki 9 önemli alandan biri olarak belirttik ve 1990 yılında bununla ilgili bir Türkçe bir yayın yaptık. TRT ile bu alan için belgesel bir film çektik.

Kefken-Karasu kıyıları : Kitapta bu bölümü yazan kişiler Andrew BYFIELD ve Neriman ÖZHATAY. Kitapta kaynak olarak verilen eser Byfield ve Özhatay 1995.

Biz 1987 yılında Avrupa Konseyi projesi ile Karasu kıyılarını araştırdık ve 1989 yılında Fransızca olarak bu araştırmayı yayınladık. Karasu kıyılarının K.B. Anadolu’daki 9 önemli alandan biri olduğunu belirttik ve 1990 yılında da bu 9 alan hakkında Türkçe yayın yaptık

Sonuç olarak şunu söyleyebiliriz ki bu tip yayınlarda insanlar kendilerini ön plana çıkarıp kıyı kumullarına ömrünü veren kişilerin yayınlarını görmezden gelerek yayın yapabilir ve hatta yurt içinde takdir de alabilirler. Ancak bilim camiasını ve özellikle yurt dışındaki bilim insanlarını da aynı şekilde ikna etmeleri hemen hemen olanaksızdır ve yapılan iş etik değildir.