KIYI KUMULLARINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER

Kıyı kumulları ve sahip olduğu bitki türleri ve bitki topluluklarına zarar veren, geçmişten günümüze kadarki faktörleri biz  19 grup içinde 111 faktör olarak tespit ettik.
KUMULLARA ZARAR VEREN 19 FAKTÖR GRUBU

1. Askeri: Askeri yasak bölgeler, askeri tatbikat sahaları ve askeri tesisler söz konusu idi. Yakın zamanda bu alanlar turizme açıldı.
2. Bitki Tahribi: Kumul bitkilerinden özellikle odunsu bitkileri kesme, sökme ve yakma söz konusu. Otsu bitkiler ise kumsal temizleme makineleri ve elle temizlenmekte.
3. Çiğneme Etkisi: İnsan, hayvan ve araçların kumullara girmesi ve kumulları çiğneyerek zarar vermekte.
4. Çöp: Çöp alanı yapma, çöp dökme, çöp yakma söz konusu.
5. Hafriyat: Melen çayı suyunu İstanbul’a getirmek için yapılan hafriyatların bir kısmı kumullara döküldü. Yapılması planlanan Kanal İstanbul hafriyatlarının Karadeniz kıyı kumullarının üstüne dökülmesi planlandı.
6. Kıyı Tesisleri: Arıtma tesisleri, dalgakıranlar, dalyan, deniz terminali, iskele, kıyı tahkimatları, mahmuzlar söz konusu.
7. Kirletme: Kanalizasyon atıkları, petrol sızıntısı, sintine kirliliği ve tanker kazalarının yarattığı kirlilik söz konusu.
8. Kum Alımı: İnşaat ve tarla toprakları için kum alımı, kum ocakları söz konusu.
9. Kumul Tespit Çalışmaları: Ağaçlandırma, bitkilendirme, stabilizasyon çalışmaları.
10. Madencilik: Kömür ocakları ve taş ocakları.
11. Moloz Dökümü: Örneğin inşaat molozların dökülmesi.
12. Peyzaj Çalışmaları: Park yapımı, bahçe yapımı gibi rekreasyon çalışmaları görülmekte.
13. Sanayi Tesisleri: Gübre, kağıt, soda fabrikaları, termik santral ve tersane dışında petrol boru hattı görülmekte.
14. Spor: Golf sahaları, güreş, hentbol, plaj futbolu, voleybol müsabakaları yanında yamaç paraşütü, avcılık (Örnek Çanakkale ve Samsun kumulları) yapılmakta.
15. Tahsis: Yasal düzenlemeler ile ikinci konut, özelleştirme, yerleşim yeri, yol vb. yapılmakta.
16. Tarım: Kumullarda en eski ve en yaygın tahrip unsurudur. Tarla, sera, sulama kanalı vb. yapılmakta.
17. Turizm: At safarisi, golf turizmi için golf sahaları, yat limanı, turistik tesisler yapılmış durumda.
18. Ulaşım: Kumullara yol konusunda en önemli 2 örnek Antalya-Gazipaşa arası yollar ile, Samsun-Artvin arasındaki Karadeniz duble yoludur. Ayrıca kumullarda gidip gelme ile oluşturulan yollar yaygın.
19. Yasalar: Yasalar ile kumullar özelleştiriliyor, kiralama ve satış yollarına gidiliyor.

KUMULLARA ZARAR VEREN 113 FAKTÖR

1. Ağaçlandırma: Kumullara tarımdan sonra 2. en büyük darbe ağaçlandırmalar ile olmuştur. En büyük ağaçlandırmalar Adana’da Akyatan, Antalya’da Kumluova ve İstanbul’da Terkos’ta yapılmıştır.
2. Antik Kent Turizmi: Örnek Antalya, Patara Antik kenti.
3. Antik Liman Turizmi: Örnek: Antalya, Patara
4. Araç Performans Testi: Örnek: İzmir, Selçuk, Pamucak kumulunda yapıldı.
5. Araç Trafiği: Kumula araçların girmesi, ,.
6. Araştırma Merkezi Binası: Örnek: Muğla, Dalyan, İztuzu’nda Kaplumbağa Araştırma Merkezi (DEKAMER) kumulun bitişiğine yapılıp kumulu dolaylı olarak etkilemektedir.
7. Arıtma Tesisi: Örnek: İstanbul, Terkos.
8. Artezyen kuyuları: Örnek: Adana, Akyatan, Tuz Gölü civarında tarım yapma amaçlı açılmış.
9. Askeri Yasak Bölgeler: Örnek: Edirne, Enez, Meriç nehri ağzı idi. Yakın zamanda halka açıldı.
10. Askeri Tatbikat Sahaları: Örnek: Çanakkale, Saros Körfezinde, İzmir, Doğanbey’de, Muğla, Marmaris’te vardı.
11. Askeri Tesisler: Örnek: 2. Dünya savaşına tedbir amaçlı Sakarya, Karasu’da yapılan koruganlar.
12. At Safari: Örnek: Balıkesir, Ayvalık, Sarımsaklı.
13. Avcılık:  Birçok büyük kumulda görülmekte.
14. Bahçe Yapımı: Örnek: İstanbul, Şile’de kum zambağı bahçesi.
15. Balıkçı Barınağı: Birçok ilde görmekteyiz.
16. Barajlar: Kumulları akarsular ile taşınan toprak malzeme içindeki kumlar oluşturmakta. Barajlar bu akışı engellediği için Türkiye’deki pek çok kumulun gelişmesi, beslenmesi durmuştur.
17. Baraka: 1980 öncesi birçok kumulda yaygındı. Zamanımızda bunların yerini beton binalar aldı.
18. Bitki Kesimi: Örnek: Antalya, Eşen çayı yakını kumul tepelerindeki odunsu çalıların kesimi.
19. Bitki Sökme: Örnek: Kum zambaklarının sökülmesi.
20. Bitki Yakma: Örnek: Bursa, Yeniköy’de avcılar gece avlarında kışın kum çalılarını yakarak ısınmakta idi.
21. Bitkilendirme: Birçok kıyı kumulunda kum zambağı ile bitkilendirme yapılmıştır.
22. Büfe: 1980 öncesi birçok kumulda yaygındı. Zamanımızda bunların yerini beton binalar aldı.
23. Çadır ve çadır kampı: 1980 öncesi birçok kumulda yaygındı. Zamanımızda bunların yerini beton binalar aldı.
24. Çardak: 1980 öncesi birçok kumulda yaygındı. Zamanımızda bunların yerini beton binalar aldı.
25. Çöp Alanı: Örnek: Bursa, Yeniköy’de Kocaçay çöp toplama merkezi.
26. Çöp Dökme: Örnek: Bursa, Yeniköy çöplüğü.
27. Çöp Yakma: Örnek: Hatay, Samandağ.
28. Dalgakıran: Örnek: Sakarya, Karasu.
29. Dalyan: Örnek: Mersin, Silifke Göksu deltası.
30. Deniz Feneri: Örnek: Antalya, Patara’da antik fener
31. Deniz Terminali: Örnek: Adana Botaş deniz terminali.
32. Disko: Örnek: Muğla’da Çalış ve Sakarya’da Karasu.
33. Disneyland: Örnek: Antalya, Lara.
34. Duş Yerleri: Birçok kumulda rastlanılmakta.
35. Film çekimi: Örnek: Muğla, Fethiye, Göcek’te Bond filmi çekildi. Yeşilçam filmleri İstanbul, Gümüşdere, Şile ve Antalya, Patara kumulu.
36. Fuar Alanı: Örnek: Antalya, Kumluca.
37. Golf sahaları: Örnek: Antalya, Belek’te çok büyük kumul sahaları golf alanına dönüştürüldü.
38. Gübre Fabrikası: Örnek: Adana, Ceyhan, Toros Gübre.
39. Güreş sporu için yarışmaların yapılması: Örnek: Antalya, Kemer
40. Hafriyat Dökümü: Örnek: Yapılacak İstanbul Kanalı hafriyatı Karadeniz kumulları üstüne dökülecek.
41. Halı Serme: Örnek: Muğla, Çalış plajı.
42. Hava Alanı: Örnek: İstanbul’da Atatürk Hava alanı.
43. Hayvan Çiğnemesi: Özellikle turizmin gelişmeye başladığı 1980 öncesi birçok kumulda.
44. Islatma: Örnek Mersin, Anamur kumulu
45. İkinci Konut: Örnek: Mersin, Silifke, Taşucu.
46. İskele: Örnek: Kırklareli, İğneada.
47. Kaçakçı Faaliyetleri: 1970 öncesi özellikle büyük kıyı kumulları çok ıssız idi ve kaçakçılar yurda sokacakları malları kumullardan geceleri sokmakta idi. Bunların ve araçlarının çiğnemesi de olumsuz bir faktör idi.
48. Kağıt Fabrikası: Örnek: Mersin, Silifke, Taşucu.
49. Kahvehane veya Kafe: 1980 öncesi birçok kumulda yaygındı. Zamanımızda bunların yerini beton binalar aldı.
50. Kale Turizmi: Örnek: Mersin, Anamur, Mamuriye kalesi
51. Kamp Yeri: Örnek: Antalya, Finike.
52. Kanal: Örnek: Yapılacak olan İstanbul Kanalı.
53. Kanalizasyon yapımı: Örnek: İstanbul, Şile.
54. Kanalizasyon Arıtma: Örnek: Antalya, Kumköy.
55. Kanalizasyon Atıkları: Örnek: Hatay, Samandağ kumulu.
56. Kıyı Dolgu: Örnek: İstanbul, Kısırkaya.
57. Kıyı Tahkimatı: Örnek: İstanbul, Terkos.
58. Kiralama: Örnek: Antalya’da Çıralı ve Aydın’da Kuşadası.
59. Konaklama Tesisi: Birçok kumulda bulunmakta.
60. Konser verme: Örnek: İzmir, Selçuk, Pamucak kumulu.
61. Kömür Ocağı: Örnek: İstanbul, Ağaçlı ve Akpınar.
62. Köprü: Örnek: 3. Boğaz köprüsü doğrudan olmasa da dolaylı olarak kumulları etkilemiştir.
63. Kulübe: 1980 öncesi birçok kumulda yaygındı. Zamanımızda bunların yerini beton binalar aldı.
64. Kum Alımı: Hemen her kumulda görülen bir tahrip unsuru idi. Giderek kumullara tesisler yapılmasına paralel olarak azalmakta.

1. Kum Ocakları: Birçok kumulda görülen bir tahrip unsuru idi. Giderek kumullara tesisler yapılmasına paralel olarak azalmakta.
2. Kum tepelerini çalma: Örnek: 1950 öncesi Akdeniz kıyı kumullarında 93 büyük kumul tepesi varken 1990’larda 31 kumul tepesi kalmıştı. Biz inanıyoruz ki bugün kıyı kumullarımızda sıfıra çok yakın kum tepesi bulunmaktadır.
3. Kumsal Temizleme:  Türkiye’deki 1917’deki 1.227 plajın hemen tamamında uygulanmakta.
4. Liman: Örnek: Mersin, Alata limanı.
5. Lojman: Örnek: Tekirdağ, Saray, Kasatura kumsalı.
6. Lokanta: Birçok kumulda rastlanıyor.
7. Mahmuz: Örnek: Sakarya, Karasu.
8. Mikro Plastik kirliliği: Örnek, Hatay, İskenderun.
9. Moloz Dökme: Çimento, kömür, beton, moloz atıkları
10. Nehir Yatağının Değişmesi: Örnek: Mersin, Silifke, Göksu nehri ve Antalya, Manavgat, Manavgat nehri
11. Nüfus artışı: Kıyı kumulları ve çevrelerindeki nüfusun artışı
12. Off-road yarışları: Örnek: İstanbul Akpınar ve Şile kumulları, Kırklareli, İğneada kumulları ve Sakarya, Karasu kumulları.
13. Otel: Örnek. Antalya, Belek.
14. Otlatma: Örnek: Adana’da Tuzla ve Mersin’de Kazanlı.
15. Park Yapımı: Örnek: Antalya, Konyaaltı, Kundu, Belek, Alanya ve Lara’daki kumul parkları. Sakarya, Karasu’da kumul parkı.
16. Petrol Boru Hattı: Örnek: Adana, Yumurtalık, Botaş petrol boru hattı.
17. Petrol Sızıntısı: Örnek: Hatay, Samandağ kumulu
18. Plaj: Türkiye kıyılarında 2017 rakamları ile 1.227 plaj bulunmakta. 2022 yılında Mavi bayraklı plaj sayısı ise 531 0ldu.
19. Plaj futbolu: Bu konuda Plaj Futbol Ligi tesis edilmiş ve Plaj Futbolu Milli takımı kurulmuş. Örnek: Antalya’da Alanya ve Manavgat ile İzmir Gümüldür plajında plaj futbolu oynanmakta.
20. Rekreasyon Çalışması: Örnek: İzmir, Selçuk, Pamucak peyzaj projesi
21. Rüzgar Sörfü: Örnek: Antalya, Belek.
22. Sanayi Tesisleri: Örnek: Adana’da Toros Gübre, Mersin, Taşucu’nda bir zamanlar kağıt fabrikası, Mersin, Kazanlı’da Soda fabrikası, Adana, Sugözü, Hatay, Erzin ve Sakarya, Karasu’da termik santrallar.
23. Satış: Örnek: Antalya’da Çıralı, İstanbul’da Kilyos, İzmir, Seferihisar’da Akkum plajı ve Muğla’da Ölüdeniz plajları satışa çıkarıldı. Son durumu araştırmak gerekiyor.
24. Seracılık: Özellikle Akdeniz kumullarının birçoğunda görülmekte.
25. Serbest Bölge: Örnek: Antalya Serbest Bölgesi
26. Sintine kirliliği: Örnek: Antalya, Konyaaltı plajı.
27. Soda Fabrikası: Örnek: Mersin, Kazanlı.
28. Sosyal Tesis: Örnek: Kırklareli, İğneada, Mert Gölü İl Özel İdare sosyal tesisleri.
29. Stabilizasyon: Örnek Samsun’da Bafra ve Çarşamba.
30. Su Ürünleri Araştırma, Üretme ve Eğitim Enstitüsü: Antalya, Kale’de. Yaptığımız araştırmada çok önemli kıyı kumul ve kıyı acısu bitki topluluklarını bulduğumuz bu kıyıya bu tesisler yapıldı.
31. Sulama Kanalı: Örnek: Adana, Yumurtalık. Tarım amaçlı yapılmış.
32. Sulama Projeleri: Örnek: Adana, Mersin, Antalya gibi birçok ildeki kumullarda görmekteyiz
33. Şezlong Konulması: Hemen her plajda kumullar üzerine birçok şezlong konuluyor.
34. Tanker Kazası: Örnek: İzmir, Çeşme plajları petrol ile kirlendi
35. Tarla: Tahrip ettiği kumul alanı bakımından 1. büyük etkendir. Özellikle traktörün Türkiye’de yaygınlaşmasından sonra yaygınlaşmış ve çok çeşitli tarım ürünü yetiştirilmekte.
36. Taş Ocağı: Örnek: Tekirdağ, Kıyıköy.
37. Tatil Köyü: Türkiye’de birçok tatil köyü bulunmakta.
38. Termik Santral: Örnek: Adana’da Sugözü, Hatay’da Erzin ve Sakarya’da Karasu.
39. Tersane: Örnek, Samsun, Tekkeköy.
40. Toprak set yapma: Örnek: Hatay, Samandağ’da kumlar çalınmış. Bu kez deniz içerilerdeki tarlalara kadar gidip tuzunu bırakmaya başlayınca deniz kıyısına toprak getirilip toprak sedde oluşturulmuştur.
41. Uçak Pisti: Örnek Mersin, Silifke, Taşucu.
42. Üniversite yapımı: Örnek Boğaziçi Üniversitesi Sarıtepe kampüsü.
43. Voleybol turnuvaları: Örnek: İzmir, Selçuk halk plajı.
44. Yamaç Paraşütü: Örnek: Antalya’da Patara, İstanbul’da Terkos ve Muğla’da Ölüdeniz.
45. Yat Limanı: Örnek: Samsun, Tekkeköy ve Muğla, Demre, Çayağzı.
46. Yerleşim Yeri: Örnek: Dikili-Ayvalık arası ikinci konutlar.
47. Yol: Örnek: Antalya-Gazipaşa ve Samsun-Artvin duble yolunun dışında giderek kıyılara yapılan yollar yaygınlaşıyor ve bunlar kumulları etkiliyor.

Avrupa ülkelerinin hiçbirinde kıyı kumulları böyle hoyratça katledilmemiştir. Türkiye’de yetkililerin bunu nedenlerini düşünmesi gerekir. 1979 ve 1980’de gördüğüm İngiltere’de bazı kumullar kendilerini onarması için bilim adamlarına bile kapatılmış, bazı kumullara sadece bilim adamlarının girebilme yetkisi vardı. Kalan kumullara ise tahta patikalar yapılmış ve insanlar kumları çiğnemeden denize ulaşmakta ve denize girebilmekte idi. Fransa’da kumullar için bir vakıf kurulmuş ve bu vakıf önemli kıyı kumullarını satın alarak devletin ve özel sektörün saldırısından kumulları korumakta. Türkiye’de doğa ve çevre korumadan sorumlu 3 bakanlık, 207 üniversite ve yüzlerce çevre gönüllü kuruluşuna rağmen kıyı kumullarımız yağmalanmıştır.

Prof. Dr. Turhan USLU
www.turhanuslu.net